De Vertaalacademie van Zuyd Hogeschool in Maastricht viert dit jaar haar 40-jarig jubileum. Toen zij in 1982 haar deuren opende, was er nog geen sprake van computers. Nu, bijna een halve eeuw verder, zijn zoekmachines op internet en gratis vertaalprogramma’s zoals DeepL onmisbaar voor de taalstudent. Er is het nodige veranderd in de opleiding, maar het vertaalvak is nog altijd springlevend.
Jaarlijks melden zich ruim honderd studenten. Oud-docent Duits van het eerste uur Han Spauwen blikt ter ere van het jubileum terug op de veranderingen in het vertaalonderwijs op de Hogeschool. “Een goede vertaler moet de moderne technieken zeker gebruiken”, aldus Han Spauwen, “maar hij moet wel kritisch blijven.”
Gevonden voorwerpen
Afgestudeerde studenten van de Vertaalacademie moeten ingewikkelde juridische, economische of technische dossiers foutloos vertalen. Als je die even door DeepL haalt, is de kans groot dat er fouten ontstaan die enorme gevolgen kunnen hebben.
Vertalen, zo lezen we op de website van de academie, is veel meer dan een tekst woord voor woord omzetten in een andere taal. Op de Vertaalacademie leer je je te verplaatsen in de cultuur. Zo kennen wij in het Nederlands ‘Gevonden voorwerpen’ waar Spanjaarden de term ‘Verloren voorwerpen’ (Objetos perdidos) gebruiken. Nederlanders zeggen makkelijker ‘jij’ dan bijvoorbeeld Duitsers en Fransen. “Dat zijn culturele details die een afgestudeerde student moet beheersen en daarmee blijft het vertaalvak broodnodig voor de wereldwijde communicatie”, aldus Spauwen. Het vak heeft zich in de loop der jaren ontwikkeld en dat ging niet zonder kleerscheuren, herinnert Spauwen zich.
Pentagon
Na een vliegende start begin jaren tachtig, met zo’n vierhonderd inschrijvingen, kende de jaren negentig juist een dip. Er kwamen meer studies en de spoeling werd dunner. Er moest bezuinigd worden op docenten en de talen Russisch, Portugees en Italiaans werden geschrapt. Ook deed de computer zijn intrede. Alles stond nog in de kinderschoenen.
“Op een gegeven moment kregen we één computer met acht terminals en floppy discs. Eind jaren tachtig had de opleiding een van de eerste aanbieders van een vertaalprogramma uitgenodigd voor een presentatie. Dit was een Amerikaans bedrijf dat voortgekomen was uit een eerder project van het Pentagon voor het automatisch vertalen uit het Russisch en het Vietnamees naar het Engels.
Sinds die tijd hebben snelle technische ontwikkelingen voor grote veranderingen gezorgd in de vertaalwereld en in het onderwijs. Vooral de opkomst van het internet leverde veel nieuwe mogelijkheden op. Studenten gebruiken nu vertaalwebsites als DeepL volop.”
Grammaticale fouten
“Daar kunnen docenten zich wel tegen
verzetten, maar die ontwikkeling hou je niet tegen”, weet Spauwen. “Waarom zou je ook? DeepL maakt vrijwel geen grammaticale fouten in het Duits. Studenten kunnen zich een leven zonder computer niet meer voorstellen; documenteren en opzoeken gaat vliegensvlug.”
Maar Spauwen zag wel dat in de eerste jaren de ontwikkeling van taal- en vertaalvaardigheid bij studenten in de knel kwam. “Ze herkenden de verschillende probleemcategorieën niet meer”, aldus Spauwen. “Toen DeepL net bestond en ik een student vroeg waarom hij die grammaticale vorm of dat woord had gebruikt in zijn vertaling, wist hij dat vaak niet. Hij had het gewoon overgenomen van DeepL en er verder niet over nagedacht.”
Spauwen en zijn collega’s stonden voor de uitdaging het leervermogen bij studenten te verhogen zonder DeepL of Google te verbieden. “Je kunt internet wel gebruiken, maar alleen als je kunt beoordelen of de zin die de computer voorstelt wel bruikbaar is. Ik kon vaak aan de woordkeus van ingeleverde opdrachten meteen zien wie DeepL had gebruikt”, vertelt Spauwen.
Professionele vertalers blijven dus hard nodig! Er zijn meerdere vertaalopleidingen in Nederland. De universiteiten van Amsterdam, Utrecht, Leiden en Groningen bieden vertaalopleidingen op academisch niveau. Op hbo-niveau zijn er het ITV in Utrecht en Zuyd Hogeschool in Maastricht. Ook zijn er gespecialiseerde opleidingen zoals de Vertalersvakschool in Amsterdam voor literair vertalen en SIGV voor juridische vertalingen.